odia grammar notes dhwani , barna

ଧ୍ୱନି –

ପ୍ରକୃତି ରାଜ୍ୟରେ ସବୁବେଳେ କିଛି ନା କିଛି ଧୂନି ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥାଏ । ଝରଣା ଝରିଲେ (ଝରଝର), ପବନ ବହିଲେ (ସୁସ୍), ପତ୍ରରେ ପତ୍ର ଘଷି ହେଲେ (ମର୍ମର), ଡାଳରେ ଚାଳ ବାଜିଲେ ବା ଘଷି ହେଲେ (ମଡ୍‌ମଜ୍), ଘଡ଼ଘଡ଼ି ମାରିଲେ (ଘଡ୍‌ଘଡ୍) ଏପରି କେତେ କ’ଣ ଧ୍ବନି ହୁଏ । ଗୋଟିଏ କଠିନ ପଦାର୍ଥରେ ଆଉ ଗୋଟିଏ କଠିନ ପଦାର୍ଥ ବାଜିଲେ ଧ୍ବନି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀବ ନିଜ ନିଜର ମନର ଭାବକୁ ପ୍ରକାଶ କରିବା ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଅଙ୍ଗଭଙ୍ଗୀ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥାନ୍ତି ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ଧ୍ବନିର ପ୍ରୟୋଗ କରିଥାନ୍ତି । ଭାଷା ପ୍ରକାଶିତ ହେବାପାଇଁ ଦୁଇଟି ରୂପ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଗୋଟିଏ ହେଉଛି କଥିତ ରୂପ ଓ ଅନ୍ୟଟି ଲିଖୀତ ରୂପ । ଯେତେବେଳେ ଧ୍ବନି ଲିଖୁତରୂପ ଧାରଣ କରେ ତାକୁ କହନ୍ତି ବର୍ଣ୍ଣ। ବର୍ଣ୍ଣର ଅନ୍ୟ ନାମ ଲିପି । ବର୍ଣ୍ଣ ଲିପି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ରୂପ ବା ଆକୃତି, ରଙ୍ଗ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ବର୍ଣ୍ଣ ବା ଲିପିକୁ ଦେଖୁ ହୁଏ । ବର୍ଣ୍ଣ ବା ଲିପିର ଅଦୃଶ୍ୟ ରୂପକୁ ଧ୍ବନି କୁହାଯାଏ ।

       ଭାଷାର ସର୍ବନିମ୍ନ ଏକକକୁ ଧ୍ବନି କହନ୍ତି । ଏହି ଧ୍ବନି ପଦ୍ଧତି ବଦ୍ଧ ଭାବରେ ମଣିଷ ମୁହଁରୁ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥାଏ ।। ମଣିଷ ବୁଦ୍ଧି ମାନ୍ ପ୍ରାଣୀ ହୋଇଥିବାରୁ ଧୂନି କୁ ରୁପଦେବାପାଇଁ ବାହାର କଲା ବର୍ଣ୍ଣ ବା ଲିପି । ଲେଖୁ ବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଧୂନିକୁ ବର୍ଷ ବା ଲିପି ରୂପ ଦିଆଗଲା ।

ଧ୍ୱନି ଓ ବର୍ଣ୍ଣ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଭେଦ କ‘ଣ ?

ମୁହଁରୁ ଉଚ୍ଚାରିତ ହେଲେ ତାହା ଧୁନି । ଧ୍ବନିର ଲିଖୁତ ରୂପ ହେଉଛି ବର୍ଣ୍ଣ । ସୁତରୀ ବର୍ଣ୍ଣ ଅର୍ଥ ରୂପ ବା ଚିହ୍ନ । ଅ, ଆ, କ, ଖ ପ୍ରଭୃତି କହିବାବେଳେ ଧ୍ବନି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଆମେ ସେହି ଧୂନିକୁ ଶୁଣି ଅ, ଆ, କ, ଖ ପ୍ରଭୃତି ରୂପରେ ଲେଖୁ ରଖୁ । ଯାହା ଲେଖୁ ରଖୁ ତାହା ବର୍ଣ୍ଣ ବା ଲିପି । ବର୍ଣ୍ଣ ବା ଲିପି. ଅନେକ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସ୍ଥାୟୀ ଭାବରେ ରହିଥାଏ । ଆମେ ସେଗୁଡ଼ିକୁ କହୁ ଅକ୍ଷର ‘ଅର୍ଥାତ୍’ ନ କ୍ଷର = ଅକ୍ଷର ।

ବର୍ଣ୍ଣ କୁ ଆମେ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିପାରିବା ।

(୧) ସ୍ଵର ବର୍ଣ୍ଣ

(୨) ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ

ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣ :  ଯେଉଁ ଧ୍ୱନିଗୁଡ଼ିକ ଅନ୍ୟର ସାହାଯ୍ୟ ନନେଇ ଆପେ ଆପେ ଉଚ୍ଚାରିତ ହୁଅନ୍ତି, ସେଗୁଡ଼ିକ ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣ । ସ୍ଵରବର୍ଣ ୧୧ଟି । ଯଥା:ଅ, ଆ, ଇ, ଈ, ଭ, ଇ, ଉ, ଏ, ଐ, ଓ, ଔ । ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣ ଦୁଇପ୍ରକାର (୧) ଶୁଦ୍ଧସ୍ବର (୨) ସଂଯୁକ୍ତ ସ୍ଵର 

ଶୁଦ୍ଧସ୍ପର : ଯେଉଁ ସ୍ବରଧ୍ବନି ଉଚ୍ଚାରଣବେଳେ ଜିହ୍ନା ଓ ଓଠରେ କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵର |  ଯଥା :- ଅ, ଆ, ଇ, ଶ, ଉ, ଭ, ର, ଏ, ଓ ।

ସଂଯୁକ୍ତ ସ୍ଵର :ଯେଉଁ ସ୍ବରଧ୍ବନି ଉଚ୍ଚାରଣବେଳେ କିହୁ ଓ ଓଠରେ ସାମାନ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ, ତାକୁ ସଂଯୁକ୍ତ ସ୍ଵର କହନ୍ତି । ଯଥା:- ଏ (ଅ + ଇ), ଓ (ଅ + ଉ) ସଂଯୁଇ ସ୍ଵରକୁ ମିଶ୍ରିତ ସ୍ବର ମଧ କହନ୍ତି । କାରଣ ଏକା ସ୍ବର ଧ୍ବନିରେ ସେଗୁଡ଼ିକ ଉଚ୍ଚାରିତ 

 ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ :

      ଯେଉଁ ଧ୍ୱନିଗୁଡ଼ିକ ସ୍ଵର ବର୍ଣ୍ଣର ସାହାଯ୍ୟ ବ୍ୟତୀତ ଉଚ୍ଚାରିତ ହୋଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ କହନ୍ତି । ଯଥା:କ, ଖ, ଗ, ଘ, ଡ, ଚି, ଛି, ଛି, ଝା, , ଟି, o, ଡ, ବ, ଣ, ତ, ଥ, ଦ, ଧ, ନ, ପ, ଫ, ବ, ଭ, ମ, ଯ, ର, ଳ, ଓ, ଶ, ଷ, ସ, ହୁ, କ୍ଷ ।

 ଉଦାହରଣ :- କ’ ବର୍ଣ୍ଣ ଉଚ୍ଚାରଣ କଲେ ‘କୁ’ ସହିତ । “ଅ” ସ୍ଵର ବର୍ଣ୍ଣର ସାହାଯ୍ୟ ଲୋଡ଼ିବାକୁ ହୁଏ ।

ସେହିପରି ଖ = ଖ + ଅ, ଗ = ଗ + ଅ,

 ଆଶ୍ରୟୀ ସ୍ଵର :ବ୍ୟଞ୍ଜନ ଧୁନିଗୁଡ଼ିକ ନିଜେ ଉଚ୍ଚାରିତ ହୋଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ସ୍ବରକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ଏଗୁଡ଼ିକ ଭଚ୍ଚାରିତ ହୁଅନ୍ତି ।

ଆଶ୍ରୟୀ ସୃର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?

ବ୍ୟଞ୍ଜନ ଧୂନି ଗୁଡ଼ିକ ସ୍ବରକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ଉଚ୍ଚାରିତ ହେଉଥିବାରୁ ସୂରଗୁଡ଼ିକୁ ଆଶ୍ରୟୀ ସ୍ଵର କୁହାଯାଏ ।

 ଆଶ୍ରୟୀ ସ୍ଵର କେତେ ପ୍ରକାର ଓ କଣ  କଣ ?

 ଆଶ୍ରୟୀ ସ୍ଵର ଦୁଇ ପ୍ରକାର

(୧) ପୂର୍ବ ଆଶ୍ରୟୀ ସ୍ଵର

(୨) ପର ଆଶ୍ରୟୀ ସ୍ଵର

ପୂର୍ବ ସ୍ଵରକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ବ୍ୟଞ୍ଜନ ଧ୍ବନି ଉଚ୍ଚାରିତ ହେଲେ ସେହି ସ୍ପରକୁ ପୂର୍ବ ଆଶ୍ରୟୀ ସ୍ଵର କୁହାଯାଏ । ଆଶ୍ରୟୀ ସ୍ଵର ପରେ ଥିବା ବ୍ୟଞ୍ଜନ ନି ହଳନ୍ତ ଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ

 ସ୍ଵର ଓ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ଧ୍ବନି ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ କଣ ?

ସ୍ବର ଧ୍ବନି ସର୍ବଦା ସ୍ବାଧୀନ  କାହାର ଆଶ୍ରୟ ନ ନେଇ ଏଗୁଡ଼ିକ ଉଚ୍ଚାରିତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଅ’ ଠାରୁ ‘କ୍ଷ’ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଧ୍ବନି ଗୁଡ଼ିକ ସ୍ବର ଧ୍ବନି |

ବ୍ୟଞ୍ଜନ ଧ୍ବନିଗୁଡ଼ିକ ସର୍ବଦା ସ୍ବର ଧ୍ବନି ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । ତେଣୁ ବିନା ସ୍ବରର ସାହାଯ୍ୟରେ ଏଗୁଡ଼ିକ ଉଚ୍ଚାରିତ ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ । ଏଗୁଡ଼ିକ ସର୍ବଦା ଆଶ୍ରୟୀ ସ୍ଵର ଦରକାର କରନ୍ତି ।

ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣର ବିଭାଗୀକରଣ 

ଯେଉଁ ଧ୍ବନିଗୁଡ଼ିକ ସ୍ବରଧ୍ବନିର ବିନା ସାହାଯ୍ୟରେ ଉଚ୍ଚାରିତ ହୋଇ ପାରନ୍ତି ନାହିଁ, ସେଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ଧ୍ବନି । ବ୍ୟଞ୍ଜନ ଧ୍ବନିର ଲିତ ରୂପ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ ।  ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣଗୁଡ଼ିକ ସାଧାରଣତଃ ୨ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ । –

(୧) ବର୍ଗ ବ୍ୟଞ୍ଜନ

(୨) ଅବଗ୍ୟ ବ୍ୟଞ୍ଜନ

ବଗ୍ୟ ବ୍ୟଞ୍ଜନ :

    ଯେଉଁ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣଗୁଡ଼ିକ ଉଚ୍ଚାରଣ କଲାବେଳେ କଣ୍ଡ, ତାଳୁ, ମୂର୍ବା, ଦନ୍ତ କିମ୍ବା ଓଷକୁ ବର୍ଷ କରିଥାଏ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ବର୍ଗ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ କହନ୍ତି । “କ’ ଠାରୁ ‘ମ’ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ୨୫ଟି ବର୍ଣ୍ଣ

ବଗ୍ୟ ବ୍ୟଞ୍ଜନ । ଉଚ୍ଚାରଣ ସ୍ଥାନ ଅନୁସାରେ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣଗୁଡ଼ିକ ୫ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ।

(୧) ‘କ’ ବର୍ଗ – କ, ଖ, ଗ, ଘ, ଡ– କଣ୍ଠବର୍ଣ୍ଣ  (ଉଚ୍ଚାରଣ ସ୍ଥାନ କଣ୍ଠରୁ) ।

(୨) ‘ଚ’ ବର୍ଗ – ଚ, ଛ, ଜ, ଝ, 8 – ତାଲବ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣ (ଉଚ୍ଚାରଣ ସ୍ଥାନ ତାଳୁ’ରୁ)

(୩) ଟ’ ବର୍ଗ – ଟ, ଠ, ଡ଼, ଢ, ଣ – ମୁର୍ଧ୍ୟନ୍ୟ  ବର୍ଣ୍ଣ (ଉଚ୍ଚାରଣ ସ୍ଥାନ ମୂର୍ଦ୍ଧା ରୁ (ଉପର ଦାନ୍ତର ମାଢିରୁ)

(୪) ତ’ ବର୍ଗ – ତ, ଥ, ଦ, ଧ, ନ – ଦନ୍ତ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣ (ଉଚ୍ଚାରଣ ସ୍ଥାନ ଦାନ୍ତରୁ)

(୫) “ପ ବର୍ଗ – ପ, ଫ, ବ, ଭ, ମ – ଓ଼ଷ୍ଠ ବର୍ଣ୍ଣ (ଜଚ୍ଚାରଣ ସ୍ଥାନ ଓଠ ରୁ)

ଅବଗ୍ୟ ବ୍ୟଞ୍ଜନ :

୨୫ଟି ବର୍ଗ ବ୍ୟଞ୍ଜନ (କ’ ଠାରୁ ‘ମ’ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ) କୁ ବାଦ ଦେଲେ ଅନ୍ୟ ବ୍ୟଞ୍ଜନଗୁଡ଼ିକ ‘ଅବର୍ଗ ବ୍ୟଞ୍ଜନ । ଅବର୍ଗ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ୩ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ।

(୧) ଅନ୍ତସ୍ଥ ବର୍ଣ୍ଣ

(୨) ଉଷ୍ଣ ବର୍ଣ୍ଣ 

(୩) ଅଯୋଗବାହ ବର୍ଣ୍ଣ

ଉପଧ୍ବନି :

ଧ୍ବନିର ନିକଟତର ବା ପ୍ରାୟ ଅନୁରୂପ ଧ୍ଵନିକୁ ଉପନି କହନ୍ତି ।

ଯୁକ୍ତ ବ୍ୟଞ୍ଜନ କ’ଣ ?

ଗୋଟିଏ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ ସହିତ ଆଉ ଏକ ବା ଏକାଧୁକ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ ମିଶି ଯେଉଁ ବର୍ଣ୍ଣ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ତାକୁ ଯୁକ୍ତବ୍ୟଞ୍ଜନ କହନ୍ତି । ଯେଉଁ ବର୍ଣ୍ଣ ସହିତ ଅନ୍ୟ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ମିଶେ ସେହି ବର୍ଣ୍ଣଟି ହଳନ୍ତ ଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଅନ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣଗୁଡ଼ିକ ତାହାର ଡାହାଣ ପାଖରେ ରହିଥାନ୍ତି ।..

ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରଯୁକ୍ତି ବ୍ୟଞ୍ଜନ କ’ଣ ?

ବର୍ଗୀବର୍ଷ ୨୫ଟି ‘କ’ ଠାରୁ ‘ମ’ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଏଗୁଡ଼ିକର ଉଚ୍ଚାରଣ ସ୍ଥାନ ଅନୁସାରେ ଏହାକୁ ୫ ଭାଗରେ ବି ଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ବର୍ଗର ୫ମ ବିଗୁଡ଼ିକୁ ଅନୁନାସିକ ବା ନାସିକ ବର୍ଣ୍ଣ (ନି) କହନ୍ତି । ବର୍ଗର ୫ମ ବର୍ଣ ସେହି ବର୍ଗର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣ ସହିତ ମିଶି ଯେଉଁ ନୂତନ ବର୍ଣ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ତାହାକୁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଯୁକ୍ତ ବ୍ୟଞ୍ଜନ କୁହାଯାଏ । ଉଭୟ ବର୍ଣ୍ଣରୁ କିଛି କିଛି ଅଂଶ ମିଶି ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଯୁକ୍ତ ବ୍ୟଞ୍ଜନର ସୃଷ୍ଟି

• ଓଡ଼ିଆ ଗ୍ରାମାର ର ସବୁ ନୋଟସ ବିଷୟରେ ପଢିବା ପାଇଁ ଏଠି କ୍ଲିକ କରନ୍ତୁ